Rechtbank glashelder:

Staat moet aan de slag om natuur te beschermen

De overmatige stikstofuitstoot, die voor 40 tot 50 % door de landbouw wordt veroorzaakt, heeft een grote invloed op de natuur. Gras, bramen en brandnetels verdringen de kwetsbare planten, waardoor zeldzame planten en dieren verdwijnen.

Onrechtmatige daad

De rechtbank schetste een uitgebreide analyse van de huidige situatie als het gaat om stikstof en de staat van de Nederlandse natuur. De huidige hoge stikstofdepositie zorgt ervoor dat stikstofgevoelige plantensoorten verdwijnen of in kwaliteit afnemen. De natuur wordt daardoor minder divers, terwijl biodiversiteit belangrijk is voor de veerkracht van de natuur en het in stand houden van belangrijke processen zoals bestuiving van gewassen. Volgens de Vogel- en Habitatrichtlijn mag kwetsbare natuur niet verslechteren. De rechtbank concludeert dat de Staat onvoldoende maatregelen heeft genomen om verslechtering van de meest kwetsbare natuur tegen te gaan. Daarmee handelt de Staat onrechtmatig.

 Andy Palmen, directeur Greenpeace Nederland: ‘Door het stelselmatig wegkijken van het stikstofprobleem, is de natuur de afgelopen jaren steeds verder verslechterd, en dat is uiteindelijk een probleem voor ons allemaal. De overheid heeft kostbare tijd verspild en nagelaten noodzakelijke stappen te zetten.’

Verweer van de Staat niet overtuigend

De rechtbank ging niet mee in het verweer van de Staat dat de overheid al heel veel stappen zou hebben gezet om de stikstofuitstoot naar beneden te krijgen en dat voldoende nieuwe maatregelen in de maak zouden zijn. De rechter overwoog dat het vorige kabinet het 2025-doel uit de stikstofwet niet heeft gehaald en dat het huidige kabinet het Nationaal Programma Landelijk Gebied en het Transitiefonds heeft geschrapt. Hoewel ook deze oude plannen niet toereikend waren, is er nu nog veel minder geld beschikbaar. 

Prioriteit voor de meest kwetsbare natuur 

Op dit moment wordt bij het behalen van de stikstofdoelen geen prioriteit gegeven aan gebieden waar dat het urgentst is. De rechtbank oordeelt dat dit in strijd is met het verslechteringsverbod. De rechtbank wil dat er vanaf nu voorrang gegeven wordt aan de natuurtypen die het meest urgent zijn. Dit betekent dat een gebied zoals de Veluwe nu prioriteit moet krijgen.   

De overheid moet nu snel aan de slag en maatregelen nemen die de stikstofneerslag met voorrang op de meest kwetsbare natuur verminderen voor eind 2030. Greenpeace pleit ervoor dat boeren die al duurzaam ondernemen, zoals biologische boeren, worden beschermd en boeren die mee willen in de omslag worden geholpen.

Dwangsom

Het is opvallend dat de rechtbank in deze zaak een dwangsom van 10 miljoen euro oplegt als de Staat zich niet aan de uitspraak houdt. De rechter legt alleen in heel zeldzame gevallen zo’n dwangsom op aan de overheid. Het gaat dan om gevallen waarin de overheid eerder al nalatig is geweest. ‘Hiermee geeft de rechtbank een belangrijk signaal af. Het is een stok achter de deur, maar de èchte stok achter de deur moet natuurlijk zijn dat de natuur omvalt, bouwers en bedrijven schreeuwen om maatregelen, en boeren duidelijkheid nodig hebben over de toekomst.’ zegt Palmen. 

Wetswijziging 

In de afgelopen week en naar aanleiding van dit vonnis roepen sommige partijen op de wet te wijzigen. Palmen: ‘Dit is echt schokkend. De natuur kachelt achteruit en dat heeft op termijn grote consequenties voor de hele samenleving. Met een wetswijziging wordt dit probleem niet opgelost. Het is niet alleen een onverantwoordelijke reactie, maar ook een onrealistische. De uitspraak van de rechtbank blijft gewoon van kracht, ook als je nu de wet zou wijzigen. Dat betekent dat het ‘uit de wet halen van de doelen’ geen zin heeft: de Staat moet nu aan de slag.’